Psychokardiologia jest nowoczesną dziedziną nauki, która integruje tradycyjne biomedyczne podejście do schorzeń układu krążenia z rolą czynników psychospołecznych - dotyczących stylu życia osoby i wzorców zachowań zdrowotnych grupy społecznej, w której jednostka przebywa - w etiologii, leczeniu i rehabilitacji chorób cywilizacyjnych związanych z układem sercowo-naczyniowym. W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się w środowisku lekarskim wzrost świadomości dotyczącej roli psychiki w powstawaniu, utrzymywaniu, a także wycofywaniu się chorób serca.
Choroby układu krążenia są nadal główną przyczyną inwalidztwa i przedwczesnych zgonów nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Od wielu lat zapadalność na choroby serca, które zwykle mają charakter przewlekły, dominuje szczególnie w krajach wysoko uprzemysłowionych i rozwijających się. W Polsce na zawał serca zapada co roku około 100 tysięcy osób. Pomimo coraz bardziej rozwiniętych i skutecznych metod interwencyjnego leczenia i profilaktyki, choroby układu krążenia są nadal ważnym problemem w Polsce w aspekcie medycznym, społecznym i ekonomicznym. Objawy choroby często przez lata rozwijają się niewidocznie, podstępnie dla pacjenta i jego rodziny, a ujawniają się w ostrym stadium klinicznym, w sposób gwałtowny i niespodziewany. Oprócz tradycyjnie znanych czynników ryzyka takich jak wiek, płeć, występowanie choroby w rodzinie czy wysoki wskaźnik cholesterolu, zagrożenie wystąpienia zawału serca wzrasta również z powodu małej aktywności fizycznej, nadciśnienia tętniczego oraz czynników psychospołecznych i osobowościowych. Nie od dziś wiemy, że psychiczne samopoczucie oddziałuje na funkcjonowanie serca poprzez nasze zachowanie, jak również poprzez zmiany zachodzące w systemach regulacyjnych naszego ciała. Dowody naukowe wskazują wyraźnie, że psychologiczne czynniki rzutują w sposób znaczący na pogorszenie jakości życia i mają negatywny wpływ na rozwój i przebieg choroby serca. Określone wzorce przekonań, konstrukty osobowościowe czy nawet nieświadome procesy psychiczne mogą bowiem wpływać na nasze decyzje zdrowotne, takie jak na przykład: wybór diety czy wybór siedzącego lub aktywnego stylu życia. Ponadto dla wielu pacjentów i ich rodzin, zarówno fizyczne jak i psychiczne dolegliwości, stanowią znaczne obciążenie, które wtórnie może prowadzić do wystąpienia i zaostrzania się u nich objawów psychosomatycznych. Współczesne badania potwierdzają, że depresja jest silniejszym predykatorem chorób serca niż nadciśnienie, podwyższony poziom cholesterolu, cukrzyca czy palenie papierosów. Szczególnie więc występowanie depresji, a także lęku czy zespołu stresu pourazowego może prowadzić do wzrostu powikłań kardiologicznych i w konsekwencji do częstych hospitalizacji i większej śmiertelności. Wczesna diagnoza zagrażających czynników psychospołecznych u pacjentów predysponowanych do chorób układu krążenia oraz holistyczne podejście do problemów pacjenta w procesie leczenia i rehabilitacji mogą przyczynić się do znaczącej poprawy samopoczucia chorego oraz zwiększyć jego szansę na aktywne życie osobiste, rodzinne i społeczno-zawodowe.
Opieka nad pacjentem w światowych programach rehabilitacji ma charakter kompleksowy, bowiem zaangażowany jest w nią zespół specjalistów, w skład którego wchodzą: kardiolog, psycholog, dietetyk, zespół rehabilitantów i personel pielęgniarski. W rehabilitacji kardiologicznej ważną rolę odgrywają zarówno ćwiczenia fizyczne czy właściwa terapia farmakologiczna, jak również terapia psychologiczna, leczenie dietetyczne, edukacja na temat chorób układu krążenia oraz modyfikacja przez pacjenta dotychczasowego stylu życia. Każdy pacjent jest inny i dlatego schemat rehabilitacji powinien być opracowywany dla każdego chorego indywidualnie, z dostosowaniem do jego potrzeb i możliwości. Specjaliści pracujący na co dzień z pacjentami kardiologicznymi kierują się przeświadczeniem, że poprzez holistyczne spojrzenie na somatyczny problem, zarówno ze strony biologicznej, fizycznej, jak i psychologicznej, można wdrożyć odpowiednie leczenie i programy rehabilitacyjne, które będą miały duże szanse powodzenia w prewencji pierwotnej i wtórnej chorób serca, tak by pacjenci mogli wprowadzać korzystne zmiany życiowe i w umiejętny sposób potrafili sobie radzić z dolegliwościami związanymi z chorobą układu sercowo - naczyniowego.
mgr Renata Buczyńska